TƯỚNG TÀU: HÀO QUANG VÀ TIỂU THUYẾT - GIÁO SƯ PHIÊU LƯU KÝ

Tiểu sử tác giả: Vũ Hà Văn sinh năm 1970 tại Hà Nội. Theo học khối chuyên toán, tốt nghiệp phổ thông năm 1986. Tốt nghiệp chuyên ngành toán lý thuyết năm 1994 tại Đại học Eotvos Lorand, Budapest, Hungary. Từ 1994 tới 1998 làm luận án tiến sĩ tại Đại học Yale, Hoa Kỳ. Từng nghiên cứu, giảng dạy tại IAS - Viện Nghiên cứu cao cấp, Princeton; Microsoft Research; Đại học UC San Diego và Đại học Rutgers, Hoa Kỳ. Từ năm 2011 đến nay là giáo sư Khoa Toán Đại học Yale.

Giải thưởng: NSF và Sloan fellowship, giải thưởng Polya (SIAM - Hội Toán ứng dụng và Công nghiệp Mỹ), giải thưởng Fulkerson (AMS - Hội Toán học Mỹ). Thành viên ưu tú của Hội Toán học Mỹ (AMS) và Hội Toán thống kê Thế giới (IMS).

-----o0o-----

Từ nhỏ, người Việt ta đã làm quen với các anh tướng Tàu.

Các truyện dã sử Trung Quốc, Đông Chu Liệt quốc, Tam quốc, Hán Sở tranh hùng, Thuyết Đường..., đều là những tiểu thuyết thuộc loại gối đầu giường trong nhiều thế hệ.

Các truyện này nội dung chính là chiến tranh, trung tâm của nó là các tướng lĩnh. Trẻ con từ bé đã biết đến Hàn Tín, Hạng Vũ, Khổng Minh, Chu Du, Quan Công, và vô số anh tướng Tàu oai hùng khác. Ta như có cảm giác Trung Hoa là cái nôi sản sinh không ngừng các danh tướng kiệt xuất của nhân loại.

Nhưng, lùi xa một chút, có một cảm giác không hẳn là ổn. Lịch sử Trung Hoa chứa đựng một quá trình chiến đấu không ngừng với các bộ lạc phương Bắc. Và xem ra, họ không mấy thành công. Để tiện so sánh, tính từ thế kỷ 10 khi Việt Nam giành độc lập cho đến thời cận đại, Trung Quốc trải qua bốn triều đại phong kiến Tống, Nguyên, Minh, Thanh. Hai trong số đó, Nguyên và Thanh, được lập ra qua sự xâm lược của người Mông Cổ và người Mãn, các bộ tộc phương Bắc có dân số kém Trung Quốc mấy chục lần. Dưới triều đại nhà Tống, Trung Quốc cũng có đến quá nửa thời gian khốn đốn đối phó với các cuộc xâm lược của Liêu và Nữ Chân, và chịu mất một nửa lãnh thổ cho đến khi bị diệt vong. Trong cùng thời gian đó, người Việt chỉ có chừng hai mươi năm mất tự chủ sau khi nhà Hồ bị đánh bại.

Vậy trong thời gian rất dài đó, các tướng Tàu kiệt xuất ở đâu?

Nếu để ý, các nhân vật lỗi lạc được nêu ở trên, và phần lớn các tướng Tàu oai phong mà bạn biết, đều là anh hùng của các cuộc nội chiến. Không lẽ Trung Quốc không sản sinh ra một đội ngũ đông đảo các tướng lĩnh ngang tầm trong các cuộc chiến đấu chống ngoại xâm, diễn ra trong một quá trình rất dài? Hay đơn giản là các viên tướng của những kẻ xâm lược đã xuất sắc hơn họ?

Lan man thêm một chút, Trung Quốc là nước có chữ viết rất sớm. Các sự kiện, hay truyền thuyết, được ghi lại rất chi tiết. Nếu bạn quan sát tỉ mỉ các hoạt động của một người mức sống trung bình hằng ngày, cũng sẽ có rất nhiều điều thú vị. Minh chứng: chẳng phải chính chúng ta đôi khi vẫn được vợ khen là thú vị hay sao. Dù răng tần suất của lời khen này thấp hơn rất nhiều lần so với các động vật khác trong nhà, như mèo và chó, nó cũng thường mang lại sự ngạc nhiên không hề nhẹ. Nhưng về phương diện thống kê mà nói, lời khen này không phải là hoàn toàn không có cơ sở: làm nhiều việc ắt phải có việc hay, cũng như chụp nhiều ảnh cho vợ thỉnh thoảng cũng có cái đẹp. Các ghi chép công phu cùng số lượng không nhỏ các truyền thuyết về một nhân vật nổi tiếng là nguyên liệu dồi dào cho các nhà văn. Tầm vóc của các bác tướng Tàu chắc phải cảm ơn rất nhiều ngòi bút siêu việt của các nhà văn đồng hương.

Trong một ví dụ tiêu biểu, ta thử phân tích sự nghiệp của Khổng Minh, có thể nói là một soái ca được nhắc tới nhiều nhất, như một quân sự đại tài trong lịch sử Trung Quốc.

Không nghi ngờ gì, Khổng Minh thông minh và có kiến thức cao trong rất nhiều lĩnh vực, liêm khiết và tận tâm với nhiệm vụ. Nhưng thiên tài quân sự của ông phần nhiều được tưởng tượng ra bởi La Quán Trung, tác giả tiểu thuyết Tam quốc có ảnh hưởng rất sâu rộng trong văn học sử và cả đời sống hằng ngày.

Các mưu mẹo tuyệt vời của Khổng Minh được viết đến cực nhiều trong Tam quốc, và vô số sách “ăn theo” sau đó, Tam quốc ngoại truyện chẳng hạn. Nhưng nếu đọc kỹ, rất khó có thể phân biệt giữa truyền thuyết và sự thật, và khá nhiều chi tiết mang tính thần thánh hóa, cho trẻ con đọc cho vui, chẳng hạn Thạch trận đồ. Để khách quan, ta sẽ dựa vào các nét lớn được lịch sử ghi nhận mà thôi.

Công bằng mà nói, viễn tướng xuất sắc nhất trong quân Thục, chính là Lưu Bị. Hai chiến dịch thành công lớn, lấy Đông Xuyên và Tây Xuyên, đều do ông trực tiếp chỉ huy, với tham mưu là Pháp Chính, Bàng Thống, chứ không phải Khổng Minh. Khi Lưu Bị lên ngôi, Pháp Chính là người nắm quyền cao nhất. Ngụy Diên được làm thái thú Hán Trung, vị trí quan trọng sau Thành Đô, cũng nhờ công lao của ông ta trong hai chiến dịch trên.

Sau khi Lưu Bị mất, các chiến dịch do Khổng Minh chỉ huy chống lại nước Ngụy, mặc dầu được tả hết sức hấp dẫn với nhiều mưu mẹo tuyệt vời làm trẻ con thích mê, đã không thu được lợi ích gì nhiều. Quân Thục dưới quyền Khổng Minh chưa bao giờ tiến sâu được vào nước Ngụy, và sau sáu lần xuất quân, đường biên giới hai nước gần như không thay đổi. Trong khi đó, Hàn Toại và Mã Siêu, trước đó không lâu, đã chiếm được Tràng An, thành phố trung tâm về phía tây của nhà Ngụy, một cách tương đối dễ dàng. Trong toàn bộ cuộc chiến, trận đánh lớn nhất ở Nhai Đình do Khổng Minh chỉ huy, quân Thục thua và thiệt hại rất nặng.

Chiến dịch thành công nhất của Khổng Minh là cuộc chinh phục các bộ tộc phương nam, bình Mạnh Hoạch. Các chi tiết được La Quán Trung mô tả rất ly kỳ, nhưng đã được đẩy cao lên quá tầm quan trọng của chúng. Đây là lần đầu tiên Khổng Minh trực tiếp cầm một đạo quân lớn, và để chắc ăn, ông mang theo ba viên tướng giỏi nhất lúc đó của nhà Thục là Triệu Vân, Ngụy Diên và Mã Đại, mà có lẽ bất kỳ ai trong số họ cũng đủ sức điều khiển toàn bộ chiến dịch thành công. Vài năm trước đó, Tào Chương, con trai Tào Tháo, bình định bộ lạc Ô Hoàn ở miền Bắc, một nhiệm vụ không kém khó khăn, mà không dùng bất kỳ đại tướng nào của bố.

Khổng Minh chọn Khương Duy, học trò cưng của mình, làm người kế nghiệp về mặt quân sự. Kế tục sự nghiệp của thầy, Khương Duy tiếp tục tấn công nước Ngụy. Các cuộc ra quân liên miên này không mang lại ích lợi gì đáng kể, và đã làm nước Thục kiệt quệ về mặt kinh tế, dẫn tới sự sụp đổ chỉ ba mươi năm sau khi Khổng Minh mất.

Một nhân vật Việt Nam có hoàn cảnh tương tự như Khổng Minh là Đào Duy Từ. Chuyện này đã nhắc trong bài viết về Đào Duy Từ. Trong thời ông, thế kỷ 17, bối cảnh Việt Nam khá giống thời Tam quốc. Chúa Trịnh lập vua Lê lên ngôi, nhưng giữ hết quyền hành. Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Quảng, xây dựng căn cứ phía nam. Nhà Trịnh quyết tâm bình định phương nam, thế lực họ Trịnh hơn họ Nguyễn nhiều lần. Về quy mô, số dân Đàng Trong và Thục có lẽ cũng xấp xỉ nhau, nước Thục thời Tam quốc có chừng một triệu dân.

Giống Khổng Minh, Đào Duy Từ được chúa Nguyễn tin dùng, cất nhắc từ thư sinh lên làm tể tướng. Ông chấp chính, đắp lũy để phòng thủ nhà Trịnh, chủ trương nam tiến khai khẩn bờ cõi, cùng lúc giúp chúa Nguyễn xây dựng chính quyền vững mạnh và kéo dài cả trăm năm.

Về sự nghiệp mà nói, có lẽ Đào Duy Từ đã thành công hơn người đồng nghiệp phương Bắc, dù chỉ tám năm cầm quyền. Nhưng với cuốn tiểu thuyết thiên tài của La Quán Trung, hình tượng vị quân sự đất Nam Dương rất lâu nữa mới có thể có đối thủ.

3/1/2018

-----o0o-----

Trích: “Giáo Sư Phiêu Lưu Ký”

Tác giả: Vũ Hà Văn

NXB Hội Nhà Văn, 2022

Ảnh: nguồn Internet