NGHỆ THUẬT CHỦ ĐỘNG

Gạt bỏ sự thụ động của chính mình.

– DR. MARTIN LUTHER KING

Năm 1904, Tướng Eisenhower đã nhờ Winston Churchill nhìn qua một bài phát biểu ông đã soạn thảo. Churchill đọc xong và nói: “Dwight, trong đây có quá nhiều thể bị động và có quá nhiều chữ Z.”

Churchill đã đề cập đến các động từ như “hệ thống hóa”, “ưu tiên” và “hoàn thiện” trong văn bản của Eisenhower. Churchill sẽ dùng từ “chấm dứt” hoặc “kết thúc” thay vì “hoàn thiện”, nhưng lời phàn nàn của ông chủ yếu là việc sử dụng thể bị động của Eisenhower. Đó là khi chủ ngữ thực – chủ thể của hành động – hoặc không nằm trong câu hoặc chuyển thành tân ngữ sau một giới từ.

o Bị động là nhạt nhòa

Hãy đọc bốn dòng sau đây:

1. “Khi tự do được dùng để mua lấy một chút an toàn tạm thời, thì sau đó cả tự do lẫn an toàn đều không xứng đáng.”

2. “Tự do chỉ được ban cho những người yêu tự do.”

3. “Một chiến thắng chắc chắn xảy ra thì sẽ đạt được.”

4. “87 năm trước, một chính phủ mới đã được thành lập.”

Bạn có nắm được điểm lý thú không?

Đối với ví dụ đầu tiên, Benjamin Franklinđã đọc những ngôn từ thực sự như sau:

Họ đã từ bỏ sự tự do cần thiết để đổi lấy một chút an toàn tạm thời, cả tự do và an toàn đều không xứng đáng.

Ví dụ thứ hai là câu nói nổi tiếng của Daniel Webster về vấn đề tham nhũng:

Chúa ban tự do cho những người yêu tự do.

Ví dụ thứ ba đã biến một dòng trong bài phát biểu “ngày ô nhục” của Tổng thống Franklin Roosevelt sau sự kiện Trân Châu Cảng thành bị động. Phiên bản được đọc thực sự là:

Chúng ta sẽ có được chiến thắng chắc chắn xảy ra.

Ví dụ thứ tư khiến cho câu mở đầu bài phát biểu Gettysburg nghe có vẻ nhạt nhẽo – không chỉ vì “tám mươi bảy” đã thay đổi, mà còn bởi vì “cha ông chúng tôi sinh ra trên lục địa này” đã được chuyển sang thể bị động.

Câu này không còn bao gồm cụm từ “cha ông của chúng tôi” nữa – những người chịu trách nhiệm tạo ra quốc gia mới của chúng tôi.

Tuy nhiên, chúng tôi không cần bịa ra các dẫn chứng. Vào tháng Hai năm 1942, tại thời điểm khi nước Mỹ phải đối mặt với mối đe dọa của việc đánh bom của cả Đức và Nhật Bản, một quan chức từ Cơ quan dịch vụ công Hoa Kỳ đã đưa ra một bản sao thông báo tới Franklin Roosevelt rằng, sẽ đặt trong mỗi phòng của tất cả các văn phòng chính phủ trên khắp đất nước bản thông báo đó. Các vị công chức đọc to thông báo này cho Tổng thống:

BẮT BUỘC LÀ TẤT CẢ

MỌI SỰ SOI SÁNG PHẢI ĐƯỢC DẬP TẮT

TRƯỚC KHI NGÔI NHÀ BỊ

BỎ TRỐNG.

Roosevelt đã trả lời một cách châm biếm:

Tại sao ông không thể nói với địa ngục là “Hãy tắt ánh sáng khi bạn rời đi”?

o Hãy bỏ thể bị động

Trong tháng 6 năm 1940, Tổng thống Roosevelt, cùng với trợ lý và người bạn, Harry Hopkins, đã theo dõi bài phát biểu của Thủ tướng Winston Churchill về sự sụp đổ của Pháp, sau đó nước Anh phải đứng một mình ở châu Âu, chống lại kẻ xâm lược Đức quốc xã.

Trong khu nhà trên tầng hai của Nhà Trắng, Tổng thống và Hopkins đã nghe Churchill nói điều này:

Chúng ta sẽ chống lại chúng trên bãi biển, sân bay, đường phố và những ngọn đồi. Chúng ta sẽ không bao giờ đầu hàng.

Roosevelt quay sang Hopkins và nói:

Harry, miễn là gã này còn phụ trách, nước Anh sẽ không bao giờ đầu hàng. Nó không giống như việc đặt tiền xuống hang chuột như tại Pháp.

Những gì Churchill nói đã khiến mọi người không nghi ngờ về việc nước Anh sẵn sàng nhận trách nhiệm. Vì bài phát biểu đó, đất nước Hoa Kỳ trung lập đã gửi lực lượng và vũ khí đến nước Anh bị bao vây.

Trong tháng Năm năm 1940, khi Thủ tướng Neville Chamberlain từ chức, một liên minh của ba bên đã thay thế cho chính phủ bảo thủ. Sự lựa chọn là giữa Churchill và nhà lãnh đạo của Đảng Lao động Clement Attlee.

Churchill từng miêu tả Attlee là “người đàn ông khiêm tốn nhất với rất nhiều thứ để khiêm tốn.” Một người trợ lý của Churchill từng tìm ra một câu bị động về việc Attlee đã tuyên bố quyết tâm của mình như thế nào:

Điều bắt buộc là hệ thống phòng thủ của vành đai ven biển nên được duy trì.

Bạn có nghĩ rằng nếu Roosevelt nghe được quyết tâm của nước Anh thể hiện trong giọng nói “bị động” đó, ông sẽ đã phá vỡ tính trung lập quốc gia của mình để gửi tàu khu trục cũng như nguồn cung cấp tàu buôn?

Từ điển Webster định nghĩa thể bị động như sau:

Trong ngữ pháp, chủ ngữ là đối tượng/người nhận hành động mà động từ chỉ rõ (ví dụ: Cây bị sét đánh).

Nhưng “bị động” cũng được định nghĩa là “tinh thần hoặc thể chất không chống lại, không hoạt động, không có sự sống, không nhiệt tình.”

Thể bị động, tư duy bị động Có lý do hợp lý cho dạng thức của cấu trúc ngữ pháp được gọi là thể bị động,

như cách xây dựng lời nói sử dụng thể bị động quá thường xuyên chỉ dẫn tới trạng thái của tư duy bị động.

Liệu có phải là không công bằng khi trợ lý của Churchill gán cho Attlee những gì ông có thể nói? Vâng, hãy đọc những gì Phó Thủ tướng Clement Attlee thực sự nói về các vấn đề xã hội sau chiến tranh. Ông nói trong một buổi Hội nghị Lao động quốc tế:

Chúng tôi xác định rằng những câu hỏi về vấn đề kinh tế và về việc cải thiện cuộc sống, chất dinh dưỡng nói chung sẽ không bị bỏ qua sau cuộc chiến tranh cuối cùng, do mối bận tâm với những vấn đề chính trị.

Cách nói đó sẽ đưa nhãn hiệu Sominex ra khỏi ngành kinh doanh!

o Whabby, Flabby

Trong thời kỳ chiến tranh ở Luân Đôn, một số thành viên trong nội các của Churchill đã sử dụng một phong cách nói đặc biệt. Một người là Bộ trưởng giáo dục, Richard Austen Butler, cũng được gọi là “Rab”, vì cách ghép những chữ cái đầu trong tên của ông.

Các chính trị gia thường gọi là Butler “Wab” sau lưng ông, bởi vì ông phát âm chữ “R” giống như chữ “W”.

Vào một buổi chiều, khi Churchill xuất hiện trong một sự kiện bắt buộc, “Wab” Butler đã có một bài phát biểu khoa trương và phức tạp khi giải thích kế hoạch của mình về việc tái cơ cấu trường công lập.

Thủ tướng thiếu kiên nhẫn, sau đó dựa trên văn bản bài nói chuyện của Butler, ông bắt đầu nhấn mạnh tất cả các trợ động từ “to be” đứng trước động từ bị động.

Đã được thành lập

Đã được đề xướng

Đã được xây dựng

Đã được bảo vệ

Vâng, khi bạn viết bản nháp đầu tiên của một tuyên bố hoặc một cuộc nói chuyện, hãy kiểm tra xem nó có từ “Whabby” không, chẳng hạn như:

Were (là)

Have, had (có)

Are, is (là)

Be, been (thì/mà/là)

Từ viết tắt “WHAB” có thể giúp bạn tìm ra tiếng chuông cảnh báo cho việc lạm dụng thể bị động.

o Giọng nói biện hộ

Churchill gọi thể bị động là “giọng nói biện hộ”.

Thể bị động là công cụ bằng lời nói của những người muốn xóa đi lỗi lầm của bản thân.Dưới đây là một vài ví dụ:

Một số sai sót trọng yếu đã xảy ra.

(Không phải “Chúng tôi đã nói dối.”)

Cắt giảm nhân sự có thể được thực hiện.

(Không phải “Chúng tôi sẽ sa thải nhiều nhân viên.”)

Một số lỗi trong bản án đã hình thành.

(Không phải “Chúng tôi bỏ lỡ.”)

Thể bị động dành cho những người muốn “chạy tội”.

Nhưng thể chủ động là dành cho các nhà lãnh đạo thực sự. Dùng thể bị động không phải là cách của một nhà lãnh đạo. Thể bị động là tiếng nói của quan chức, những người muốn né tránh trách nhiệm. Họ có thể nói rằng:

Chính sách này sẽ được thực hiện...

Các nhà lãnh đạo sẽ nói rằng:

Chúng ta hãy làm điều đó!

Thể bị động lấy đi một buổi nói chuyện về cuộc sống và hành động. Chúng biến những lời đối thoại sôi động mang màu xám nhạt của quan chức chính phủ.

Cấu trúc thể bị động là con rùa của ngữ pháp. Con rùa chậm chạp và nặng nề được phân biệt bởi khả năng rụt cổ và giấu chiếc cổ đó dưới chiếc mai cứng. Thể bị động so với thể chủ động không những phức tạp hơn, mà còn lấy đi của người nghe thông tin về người thực hiện hành động.

Ví dụ:

Các công việc sẽ được chấm dứt vào ngày 1 tháng 12.

Những gì người nghe thực sự muốn biết là người chịu trách nhiệm cho việc sa thải đó, chi tiết mà một giám đốc điều hành thiếu năng lực muốn che giấu.

Một số giám đốc điều hành thích dùng thể bị động vì nó sử dụng cách phân nhịp phức tạp, mà họ nghĩ rằng điều đó dường như giúp họ có uy quyền hơn, bởi vì nó có vẻ phức tạp. Họ đã nhầm. Thể chủ động đem đến sức mạnh cho bài phát biểu của bạn, trong khi thể bị động có vẻ yếu đuối và làm giảm đi sự truyền đạt của bạn.

Vì vậy, hãy tung ra những con rùa có dụng ý và chọn lấy tốc độ cho mình.

Hãy cố gắng tìm ra một cấu trúc động từ bị động trong bài phát biểu của Napoleon khi ông nói với những người lính của mình, hay trong bài phát biểu của Susan B. Anthony vào năm 1873 với một nhóm về nhân quyền của phụ nữ tại Seneca, hoặc trong bài phát biểu nhậm chức đầu tiên của Franklin Roosevelt vào năm 1933.

Cuối cùng, hãy kiểm tra bài diễn văn Gettysburg của Lincoln. Bạn cũng sẽ không tìm thấy thể bị động nào trong đó.

Hãy sử dụng nghệ thuật chủ động và giúp bài phát biểu của bạn có sức mạnh hơn. Hãy giống như Churchill, và cung cấp thêm năng lượng cho bài thuyết trình của bạn.

–––––o0o–––––

Trích “21 Bí Mật Của Những Nhà Diễn Thuyết Tài Ba Nhất Lịch Sử”

Tác giả: James C. Humes

Người dịch: Tuấn Nguyễn

NXB Thaihabooks – NXB Lao Động