KHUYẾT ĐIỂM TRONG THAM THIỀN KHÔNG ĐÚNG - Trích “NHỮNG ĐIỂM THIẾT YẾU CỦA ĐẠI ẤN: NHÌN THẲNG TÂM” - KHENCHEN THRANGU RINPOCHE

NHỮNG PHẨM TÍNH CỦA THIỀN CHỈ TỐT

Bản văn bắt đầu bằng cách bàn luận ba phẩm tính tích cực của thiền chỉ. Thứ nhất là samadhi. Samadhi bao gồm kinh nghiệm những cảm giác thích thú của thân và tâm, sự sáng suốt cực độ, và vô niệm. Khi kinh nghiệm Samadhi chỉ ra thiền chỉ hoàn hảo, để khai triển đại ấn trọn vẹn, chúng ta phải đem những tính cách quyết định của tham thiền hoàn hảo đến chỗ trọn vẹn.

Phẩm tính thứ hai của tham thiền hoàn hảo là Bồ đề tâm. Bồ đề tâm, Bodhicitta, có nghĩa “tâm của giác ngộ”. Phát Bồ đề tâm nghĩa là tham thiền của chúng ta phải được nối kết với một động lực cực kỳ trong sạch. Tham thiền thì rất thích thú, và chúng ta thực hành để kinh nghiệm chỉ cảm giác thú vị này thôi. Nhưng hạnh phúc này chỉ là tạm thời. Một tham thiền vững chắc không nhất thiết loại bỏ những phiền não hay mang đến những phẩm tính tốt của người giác ngộ trọn vẹn. Chúng ta phải thực hành theo cách loại bỏ mọi phiền não và hoàn thành mọi phẩm tính tốt.

Quan trọng hơn, nếu hoàn thành giác ngộ cho chỉ mình chúng ta thì không thể chấp nhận. Trong chỉ thế giới này, có hàng tỷ tỷ chúng sanh người và thú – trên núi, trong rừng, nơi cánh đồng, trong biển cả. Đối với những chúng sanh ấy hạnh phúc thì cực kỳ hiếm. Họ kinh nghiệm khổ đau lớn lao và không được che chở. Nếu tôi hoàn thành giác ngộ trọn vẹn của một vị Phật, tôi phải có khả năng và can đảm giải thoát cho những chúng sanh khác và chỉ cho họ con đường dẫn đến thoát khỏi khổ đau của sanh tử. Đây là thái độ chúng ta cần có khi hành thiền. Nếu chúng ta thực hành với thái độ này, nó sẽ là một thực hành rất thanh tịnh dẫn đến những kết quả rộng lớn; nếu chúng ta không suy nghĩ theo cách này, kết quả sẽ không bao la.

Có tham thiền vững chắc và tâm của giác ngộ là tốt, tuy nhiên chúng ta cũng cần một phẩm tính thứ ba, đó là chứng nghiệm tánh Không và vô ngã. Nếu chứng ngộ tánh Không chúng ta có thể loại bỏ hoàn toàn mọi phiền não và trí huệ chứng ngộ hoàn hảo và rõ ràng bản tánh của những hiện tượng sẽ hiển lộ. Không hiểu tánh Không, sự tham thiền của chúng ta sẽ làm yếu những khuôn khổ thói quen của phiền não một cách tạm thời nhưng sẽ không loại bỏ chúng.

Để chứng ngộ những chỉ dạy tinh túy của đại ấn và sự đồng khởi của tư tưởng và hiện tướng, chúng ta cần nhận biết không chỉ tâm an định, mà còn bản tánh của tâm ấy. Chúng ta cần hiểu tâm an định là thế nào không chỉ qua suy luận mà còn qua quan sát trực tiếp. Và khi chúng ta chứng ngộ trực tiếp tánh Không, chúng ta thấu hiểu bản tánh của những hiện tượng. Bởi thế, thêm vào hoàn thành thiền chỉ và phát Bồ đề tâm vĩ đại, chúng ta cũng cần thiền quán chứng ngộ bản tánh của những hiện tượng. Khi chúng ta có một số kinh nghiệm về ba phẩm tính Samadhi, Bồ đề tâm và thiền quán này, chúng ta có tham thiền có phẩm tính trọn vẹn.

Cũng rất tự nhiên khi cần kinh nghiệm những vấn đề rắc rối và lỗi lầm trong tham thiền. Sở dĩ như vậy vì chúng ta không hiểu Pháp rõ ràng, hay vì chúng ta đã ở với thầy chỉ một thời gian ngắn. Như một kết quả của những vấn đề rắc rối, chúng ta có thể trở nên kém chắc chắn về cái chúng ta đang làm, hay tham thiền của chúng ta trở nên loãng nhạt. Khi điều này xảy ra, sức mạnh tham thiền và chánh niệm giảm. Chúng ta có thể thậm chí đánh mất những điểm thiết yếu của tham thiền đến mức cái chúng ta làm không xứng đáng với tên “tham thiền”. Nhiều loại hiện tướng có thể sanh khởi và chúng ta nghĩ, “Điều này thật lạ lùng. Chúng là những dấu hiệu của tham thiền hảo hạng”, trong khi thật ra không phải vậy.

Nếu chúng ta hiểu những loại lỗi lầm ấy, chúng ta có thể xua tan chúng khi chúng đến. Dù nếu chúng không xảy ra, hiểu biết về chúng vẫn rất ích lợi.

NHỮNG LỖI LẦM DO THIẾU THIỀN QUÁN

Thiền chỉ của chúng ta có thể tiến hành cực kỳ tốt – thậm chí đến điểm hoàn thành phần nào thiên nhãn. – nhưng nếu không thực hiện trọn vẹn thiền quán, thật tánh của tánh Không của tự ngã và của những hiện tượng, chúng ta sẽ không hoàn thành thiền quán. Trong đoạn này chúng ta sẽ bàn luận những lỗi lầm hay khuyết điểm sanh khởi từ không hoàn thành thiền quán đích thật.

Tham thiền của một số học trò có thể lỏng lẻo, bởi vì họ không thấm nhập đầy đủ những chỉ dạy của thầy, họ không thể nhận biết những lỗi lầm trong tham thiền của họ. Dù họ có một thoáng thấy nào đó về đại ấn, họ không chắc chắn, và bắt đầu đánh mất nội quán đã có. Dần dần chánh niệm và cảnh giác của họ trở nên lỏng lẻo, và họ nghĩ kinh nghiệm tham thiền họ có là tham thiền đích thực, trong khi thật ra họ đang lang thang vào một ngõ hẻm mờ tối và lạc lối.

Lỗi lầm khác là cho phép sự nặng nề tối tăm của tâm sanh khởi và tăng trưởng. Dần dần những đối tượng thường xuất hiện với những thức giác quan trở nên mơ hồ không rõ ràng. Mắt không thấy sắc, tai không nghe âm thanh một cách thích đáng. Cuối cùng họ không thấy sắc hay nghe thanh chút nào. Các thức trở nên không rõ ràng và ngừng hoạt động. Dầu không đi đến mức cực độ này, nếu mất chánh niệm, một học trò sẽ cho phép tâm mất quang minh và sự sắc bén của nó, người ấy không tham thiền một cách thích đáng.

Lỗi lầm thứ ba xảy ra khi có sáng tỏ đích thực cho tâm, nhưng những phẩm tính chánh niệm cảnh giác không duy trì thích đáng được. Có một sự sống động, nhưng sự tỉnh giác của tâm về chính nó thì thiếu. Trong trường hợp này, tham thiền không tốt cũng không xấu – nó rơi vào một khoảng giữa, trung tính, vô ký, không ích lợi cũng không có hại đặc biệt.

Những lỗi lầm trở nên càng lúc càng vi tế hơn. Một lỗi lầm nữa là nghĩ rằng tham thiền về đại ấn chỉ đơn giản là một trạng thái trong đó vắng mặt tư tưởng. Thiền giả có thể khám phá không gian trung gian giữa sự tiêu tan của một tư tưởng và sự sanh khởi của một tư tưởng mới và nghĩ rằng an trụ trong không gian này là tham thiền đại ấn. Trong trạng thái ấy không có tỉnh giác về cái gì cả và không phẩm tính thực của chánh niệm hay hiểu biết. Đó không phải là tham thiền đích thực. Tính chất thiết yếu của thiền quán là trong sáng, xác quyết, hiểu biết nào đó về cách hiện hữu thực của tâm. Nếu hiểu biết xác thực ấy mà thiếu, thì thiền quán cũng thiếu như vậy. Trong thiền quán chúng ta biết rằng tâm là trống không và tánh Không ấy không phải là một cái không không có sự sống. Chính một tánh Không trong đó thích hợp để biết, thấy, tri giác và cảm nhận. Nếu chúng ta chưa khám phá tánh Không ấy, chúng ta chưa tìm thấy thiền quán đại ấn.

Bản văn diễn tả ba loại kinh nghiệm tạm thời có thể khiến thiền giả nghĩ, “tôi đã khám phá điều gì thực sự đáng kể và sâu xa. Đây là tham thiền đích thực”, và giải thích tại sao những kinh nghiệm này không phải là thiền quán đại ấn thật sự. Thứ nhất có kinh nghiệm tạm thời trong đó tâm có một cảm giác rất mạnh về lạc và an trụ trong trạng thái lạc ấy. Thứ hai, có kinh nghiệm tạm thời về tánh Không; thiền giả có thể thoát khỏi tư tưởng quá khứ, hiện tại, tương lai và an trụ trong sự không có tư tưởng ấy. Thứ ba, có kinh nghiệm tạm thời về sự xuất hiện quang minh, trong đó tâm có vẻ sở hữu đầy đủ những khả năng phi thường của nó đến độ thiền giả nghĩ, “tôi có thể thấy mọi sự bây giờ. Tôi có thể thấy những thứ ở xa. Tôi có thể thấy bên trong đầy đủ và rõ ràng. Mọi sự giờ đây trong sáng sống động với tâm tôi.” Chúng ta có thể có những kinh nghiệm ấy hoặc riêng hoặc phối hợp với nhau. Chúng rất hấp dẫn, nhưng điều cốt yếu thì thiếu. Cái thiếu là hiểu biết xác quyết về cách thế hiện hữu thực sự của tâm, nó là tính chất căn bản của thiền quán. Ở Tây Tạng hiểu biết xác quyết này được nói là “tâm đã nhìn thấy mặt của chính nó”, hay “tâm đã cắt gốc rễ của chính nó.”

NHỮNG LỖI LẦM DO THIẾU THIỀN CHỈ

Tham thiền của chúng ta có thể đến mức độ thiền quán nào đó nhưng thiếu thiền chỉ. Khi như vậy, thiền quán không trở nên rất mạnh. Trong thiền chỉ, những tư tưởng của chúng ta được bình lặng ngay tức thì, và tâm ở yên bằng phẳng và bình an. Không có loại thiện xảo tham thiền này, những tư tưởng sanh khởi sẽ có vẻ là những chướng ngại – thậm chí những tư tưởng rất vi tế cũng có vẻ làm đứt đoạn và đe dọa tham thiền. Bấy giờ rất khó tham thiền dù một thời gian ngắn. Người mới bắt đầu sẽ kinh nghiệm về loại rắc rối này của tâm và sẽ không thể an trụ dễ dàng. Thế nên tu hành thiền chỉ để nâng cấp sự vững chắc của tâm là điều quan trọng.

Ảnh nguồn internet