THIỀN QUÁN ĐẠI ẤN - TRÍCH: NHỮNG ĐIỂM THIẾT YẾU CỦA ĐẠI ẤN NHÌN THẲNG TÂM - KHENCHEN THRANGU RINPOCHE - Ban dịch thuật Thiện Tri Thức 2014

BẢN TÁNH CỦA TÂM

Khi chúng ta tìm kiếm bản tánh của tâm, sự phân biệt giữa đối tượng được nhìn và cái đang nhìn là một phân biệt giả tạo. Tuy nhiên khi ngồi thiền, có vẻ có cái gì được nhìn và cái gì đang nhìn. Bởi vì chúng ta đang làm việc với kinh nghiệm của mình, chúng ta nghiên tầm cách mà những cái này có vẻ như vậy. Chúng ta an trụ trong thiền chỉ và nhìn. Ai, hay cái gì, đang nhìn? Ai là cái không tìm thấy cái gì cả và biết rằng không tìm thấy là bản tánh của tâm? Người nhìn là Trí huệ của tỉnh giác phân biệt. Chính trí huệ của tỉnh giác phân biệt tìm kiếm bản tánh của tâm. Tuy nhiên chúng ta không thể dừng lại ở đây. Chúng ta phải tìm kiếm người nhìn, người tìm kiếm bằng cách hỏi: Nó ở đâu? Nó là cái gì? Và vân vân. Khi chúng ta đã tìm thấy rằng người nhìn không hiện hữu như hình dạng hay bản chất này kia, chúng ta đã đến cái gọi là trí huệ hoàn toàn không ý niệm. Ở điểm này, chúng ta tìm thấy tâm giống như hư không.

Khi chúng ta nói rằng tâm giống như hư không, điều đó không có nghĩa rằng nó đồng nhất với hư không. Hư không thì không có cái biết. Sự trống không của hư không là một trống không không sống, một xác chết, không có quang minh. Sự trống không của tâm không phải như vậy. Tâm thì trống không nhưng cái trống không ấy biết. Tâm không hiện hữu; tuy nhiên nó thấy, nó biết, nó hiểu. Đặc biệt nó biết, nó hiểu, và tự chiếu sáng. Do đó, nó được gọi là “trí huệ tỉnh giác về chính nó”. Nó không hiện hữu, nhưng nó biết và hiểu sự không hiện hữu ấy.

Đại thành tựu giả Tilopa giải thích điều này trong một đoạn được Tashi Namgyal trích. “Kye ho!” Tilopa thốt lên, biểu lộ thích thú vì bản tánh của tâm là quang minh thoát khỏi mọi khổ đau. “Cái này là trí huệ tỉnh giác về chính nó. Nó vượt khỏi ngôn từ. Nó không được tìm thấy trong cõi giới của tâm.” “Vượt khỏi ngôn từ” có nghĩa chúng ta không thể nói rằng tâm hiện hữu và không thể nói rằng tâm không hiện hữu. Nó vượt khỏi những con đường trên ấy ngôn từ du hành. Điều này vang vọng một đoạn nổi tiếng ca ngợi bát nhã ba la mật, nói rằng bản tánh của tâm là masamjöme, nghĩa là nó không thể được diễn tả bằng lời nói hay tư tưởng. Bản tánh của tâm không phải là một đối tượng lọt vào cõi giới của trí năng bình thường. Thế nên, Tilopa nói, “ Tôi không có bất cứ điều gì để dạy,” nghĩa là bởi vì không thể nói tâm là hiện hữu hay không hiện hữu, ngài không thể nói rằng nó là cái này hay cái kia. Thế thì chúng ta có thể làm gì nếu chúng ta không thể nói gì về nó? Tilopa giải thích, “Tâm ở bên cạnh. Nó ở trong bạn. Bạn có thể tự mình nhìn thấy. Bạn có thể tự mình khám phá, tụ mình nhận biết nó, tự mình chỉ ra nó, và hiểu biết nó. Và đó là điều bạn làm.”

NHỮNG LỖI LẦM TRONG VIỆC TRI GIÁC BẢN TÁNH CỦA TÂM

Có ba loại lỗi lầm có thể mắc phải ở điểm này. Một trong những cái này là nghĩ rằng thiền chỉ - trạng thái an bình đơn giản của tâm nghỉ ngơi – là cách thể hiện hữu của tâm. Khi tâm nhìn vào tâm, và chánh định của thiền chỉ sanh khởi, chúng ta có thể nghĩ rằng chúng ta đã thấy thật tánh của tâm. Nhưng đây là một lỗi lầm. Chúng ta đã không thật sự thấy quang minh vốn là bản tánh của tâm, cũng không có hiểu biết và tin chắc đích thực sự vô tự tánh của tâm.

Một lỗi lầm thứ hai là xem những hiện tướng khác nhau đôi khi sanh khởi trong tham thiền là cách thể hiện hữu thực sự của tâm. Do sức mạnh của những khuynh hướng tìm ẩn và thói quen, những sự vật khác nhau xuất hiện khi chúng ta ngồi thiền. Chúng ta có thể nghĩ rằng chúng ta đã thấy bản tánh của tâm, nhưng đây là một lỗi lầm, vì những lý do như nhau.

Một lỗi lầm thứ ba là nghĩ rằng những kinh nghiệm khác nhau và tạm thời sanh khởi trong tham thiền là cách thế hiện hữu của tâm. Có ba loại những kinh nghiệm tạm thời như vậy: những kinh nghiệm tạm thời của quang minh, những kinh nghiệm tạm thời của không tư tưởng, và những kinh nghiệm tạm thời của lạc. Tuy nhiên những kinh nghiệm ấy chỉ là bề ngoài. Chúng không thật sự là cách thể hiện hữu của tâm bởi vì chúng ta đã không thật sự nhận biết sự vô tự tánh của tâm. Chúng ta đã không chắc chắn sự vô tự tánh của tâm để có sự tin chắc về nó. Có sự xác quyết và tin chắc này là cực kỳ quan trọng.

NĂNG LỰC BIỂU LỘ CỦA TÂM

Năng lực biểu lộ của tâm là khả năng chuyển động và biến đổi cực kỳ nhanh chóng. Khi tâm chuyển động nhanh, nó xuất hiện bên ngoài như những hiện tướng và bên trong như tư tưởng. Khi tâm xuất hiện bên ngoài, nó xuất hiện như hình tướng, âm thanh, hương vị và những hiện tượng sờ chạm được. Tâm thì trống không, nhưng những sự vật xuất hiện. Khi nó xuất hiện bên trong, tâm xuất hiện như những tư tưởng, chẳng hạn thích hay không thích cái gì. Tâm thì trống không, nhưng nó thích cái này đến cái kia. Nếu chúng ta hiểu rằng những hiện tướng bên ngoài và những tư tưởng bên trong là năng lực biểu lộ của tâm, chúng ta sẽ hiểu điểm thiết yếu của tham thiền. Nếu chúng ta không hiểu điều này, đôi khi tham thiền của chúng ta tốt, và đôi khi có vẻ chúng ta mất nó. Thế nên quan trọng là hiểu rằng hiện tướng và tư tưởng là năng lực biểu lộ của tâm.

Những hiện tướng bên ngoài trong tâm hình tướng, âm thanh, mùi, và vân vân – không gì khác hơn là tâm. Tại sao như vậy? Chúng có vẻ ở ngoài, cách lìa tâm. Hơn nữa, những sự vật bên ngoài thường cứng đặc. Làm sao có thể nói chúng là tâm? Thật ra, những hiện tướng ấy được gây ra chủ yếu do năng lực của khuynh hướng thói quen tiềm ẩn. Đôi khi năng lực này biểu lộ như những sự vật cứng chắc trong khi chúng không phải như vậy. Một thí dụ là một giấc mộng. Trong giấc mộng những sự vật khác nhau xuất hiện cho chúng ta. Những hiện tướng của chúng xem thấy như thật, cứng đặc, nhưng chúng được tâm ta tạo ra và không tách lìa với tâm ta. Những sự vật do tâm tạo, nhưng chúng xuất hiện có vẻ ở bên ngoài tâm. Điều này tương tự với hiện tướng của cuộc đời lúc thức. Chúng quả thật không khác với tâm. Chúng không cứng chắc, độc lập, nhưng chúng xuất hiện theo kiểu ấy.

Ảnh: Nguồn Internet