HIỆN THÀNH CÔNG ÁN - HAKUUN YASUTANI - HOA RƠI

11. Củi trở thành tro. Nó không trở lại thành củi nữa. Tuy nhiên, chúng ta không nên chấp giữ quan điểm tro có sau và củi có trước. Hãy biết rằng củi ở trong pháp vị của nó như là củi và có quá khứ, có vị lai. Dù có quá khứ và vị lai, nó cắt đứt khỏi quá khứ và vị lai. Tro ở pháp vị của nó là tro và có quá khứ, có vị lai. Cũng như củi này, sau khi trở thành tro, không trở thành củi nữa, cũng vậy, một người sau khi chết không sanh trở lại. Vì thế, chúng ta không nói rằng sống trở thành chết. Đây là cách xác quyết của Phật pháp. Vì lý do này nó được gọi là bất sanh. Chết không trở thành sống. Đây là sự chuyển bánh xe pháp của Phật xác quyết. Vì lý do này nó được gọi là bất diệt. Sống có thời gian của riêng nó. Chết có thời gian của riêng nó. Ví như mùa đông và mùa xuân. Chúng ta không nghĩ rằng mùa đông sẽ trở thành mùa xuân. Chúng ta không nói rằng mùa xuân trở thành mùa hạ.

Phần này giải thích vấn đề sanh tử một cách tỉ mỉ hơn, rõ ràng hơn, và xem xét điểm trọng tâm là tất cả các pháp đều vô ngã về mặt thời gian. Nó phá bỏ triệt để cho chúng ta những quan điểm mê lầm, tầm thường của người chưa giác ngộ, tất nhiên bao gồm cả quan điểm sai lầm cho rằng tâm là thường hằng và chỉ có những hình tướng hiện tượng mới đoạn diệt. Kết quả là, nếu chúng ta hiểu sai, sẽ có nguy cơ lớn là rơi vào quan điểm đoạn kiến, nên cần phải đặc biệt thận trọng. Câu “củi trở thành tro” là một cách diễn đạt phù hợp. Từ ngữ được sắp xếp sao cho phù hợp với cảm xúc của người chưa giác ngộ. Nói cách khác, “củi trở thành tro” được viết theo cách khơi dậy cảm xúc của những người chưa giác ngộ, nhưng ý định thực sự của Đạo Nguyên là nói, “Củi không trở thành tro”.

“Nó không biến thành củi nữa,” ý thức thông thường cũng có thể nắm bắt được, nhưng điều đó hàm chứa khả năng xảy ra một cạm bẫy đáng sợ. Đây là lúc Ngài Đạo Nguyên đưa ra một miếng kẹo và bắt lấy chúng ta.

“Tuy nhiên, chúng ta không nên chấp giữ quan điểm tro có sau và củi có trước”. Ngay đó! Bạn bị bắt, và đó sẽ là một số phận khủng khiếp cho bạn! Không, thực ra đó là một điều may mắn. Nó triệt phá hoàn toàn bệnh tật của ý thức thông thường của người chưa giác ngộ. Chúng ta nghĩ rằng đó là lẽ đương nhiên vì củi đã biến thành tro nên chúng ta thấy tro như sau và củi như trước. Tuy nhiên, đó là căn bệnh của ý thức thông thường. Đó là điên đảo mộng tưởng của người chưa giác ngộ. Không cần phải nói, tro không thành củi, nhưng củi cũng tuyệt đối không thành tro. Đây không phải là một lý thuyết. Đó là một thực tại. Bởi vì một số người cố gắng khẳng định nó như một lý thuyết nên cuối cùng họ chỉ nhận được vô số từ ngữ khó hiểu. Họ chỉ đơn giản mô tả những thứ như vô thường, vô ngã hoặc tánh Không trong đầu họ, và vì lý thuyết đó chỉ là thứ mà họ bịa đặt từ các khái niệm, nên vô thường, vô ngã hoặc tánh Không mà những người đó nói đến hoàn toàn là sai. Cho nên, nếu người ta trình bày cụ thể trước họ thực tại vô thường, thực tại vô ngã và thực tại về tánh Không, điều đó sẽ khiến họ lúng túng.

Nói một cách đầy đủ hơn, ngay từ đầu cả củi lẫn tro, cả tôi và bạn đều không hiện hữu ở đâu cả. Xem chúng như đang hiện hữu là mê lầm của một người chưa giác ngộ. Vì vậy, đối với một người đã tỉnh thức rõ ràng rằng đó chỉ là một vọng tưởng, thì có thể nói rằng mọi thứ hiện hữu hoặc không có gì hiện hữu. Vì dù người đó có nói gì thì thực ra cũng không phải vậy! Còn hơn thế nữa là “tứ cú của người mê, tứ cú đều sai”. Tứ cú là “có “, “không”, “vừa có vừa không” và “không có không không”. Điều đó có nghĩa là bất cứ điều gì người chưa chứng ngộ nói đều sai. “Đối với tứ cú của người giác ngộ, cả tứ cú đều đúng.” Với người giác ngộ, bất cứ điều gì người ấy nói đều không sai.

Mọi sự hiện hữu đều giống như một giấc mộng, một ảo ảnh, một sự phản chiếu. Mặc dù bạn đang nhìn thấy và chạm vào, nó không có bản chất thực sự. Tôi sẽ cho bạn một ví dụ cụ thể. Một màn hình tin tức điện tử là như vầy. Nó có rất nhiều bóng đèn và hiển thị các chữ cái bằng cách thắp sáng một số trong số chúng. Nó dường như khiến những chữ cái đó chạy và thông báo cho bạn tin tức vào ban đêm. Khi bạn nhìn từ xa, chắc chắn có vẻ như các chữ cái đang chạy, nhưng khi bạn đến gần và nhìn vào, nó chỉ là một vài bóng đèn bật tắt, và không có một chữ cái nào đang chạy. Tương tự như vậy, mọi thứ trong vũ trụ dường như hiện hữu và dường như đang hoạt động đều hoàn toàn không thật. Đó là vọng tưởng chung của mọi người. Đó là lý do tại sao Đức Phật gọi chúng ta là chúng sinh điên đảo mộng tưởng.

Lần này tôi sẽ lấy bản thân mình làm ví dụ cụ thể. Giả sử vừa rồi tôi đi bộ từ phòng làm việc đến phòng khách. Thực ra, bản thân tôi, phòng làm việc và phòng khách đều không có thực thể nào cả, như trăng trong nước. Tạm gác chuyện đó sang một bên, coi đó chính là cái “tôi” đã đi từ phòng làm việc đến phòng khách là ý thức thông thường của con người. Ấy vậy mà, đó lại là điều gọi là điên đảo mộng tưởng của người chưa ngộ. Thực ra, chỉ trong không gian một ngày, bản thân tôi, phòng làm việc, phòng khách và cả vũ trụ đều đang lặp lại một sự thay đổi hoàn toàn khoảng 6.400.099.980 lần. Vì thế, sự hiện hữu mà chúng ta gọi là tôi là một sự hiện hữu không được cung cấp ngay cả thời gian cần thiết để thực hiện một bước duy nhất, nó là sự tồn tại gần như không có thời gian tồn tại. Sự luân phiên không giới hạn của những người hoàn toàn khác nhau được tiếp diễn với tốc độ đáng sợ. Người có ấn tượng sai lầm rằng đó là cùng một con người là người chưa giác ngộ. Mọi thứ trong vũ trụ đều như vậy. Bài Ca của Con Đường Giác Ngộ hát điều này là “mọi hiện tượng đều vô thường, và hoàn toàn trống không. Đây là sự thức tỉnh viên mãn vĩ đại của Như Lai.” Cho nên nghĩ rằng em bé trở thành trẻ nhỏ, trẻ nhỏ trở thành thiếu niên, thiếu niên thành người ở tuổi thanh xuân, người ở tuổi thanh xuân trở thành người già, người già khi chết nghĩ rằng đó là cùng một người. - là ý thức thông thường của con người và là một mê lầm khủng khiếp đi ngược lại thực tại. Người ta phải nhận ra rằng trong một ngày người ta trải qua sự thay đổi này khoảng sáu tỷ rưỡi lần. Nếu chỉ giải thích điều này thì tôi không nghĩ phần này sẽ đặc biệt khó hiểu. Nhưng nó cắt đứt nền tảng, cắt đứt vị trí, cắt đứt mọi thứ. Nó cắt đứt quá khứ và vị lai. Nếu chúng ta nói về khía cạnh tương tục của quá khứ và hiện tại thì nhân quả trong tam giới của quá khứ, hiện tại, vị lai và bánh xe sáu cõi xuất hiện, nhưng điều đó bị ẩn giấu bên trong. Thiền sư Đạo Nguyên đề cập đến điều đó trong các tập nhỏ của Chánh pháp nhãn tạng với tựa đề “Nghiệp của ba thời”.

“Hãy biết rằng củi ở trong pháp vị của nó như là củi và có quá khứ, có vị lai. Dù có quá khứ và vị lai, nó cắt đứt khỏi quá khứ và vị lai.” Ở đây Thiền sư Đạo Nguyên dạy theo cách phù hợp với cảm xúc của những người chưa giác ngộ như chúng ta. Nếu nó được nói ra mà không có sự kiềm chế thì sẽ không lọt được vào người chưa giác ngộ chút nào. Chúng ta thử nói điều đó mà không có chút kiềm chế nào nhé?

“Hãy biết củi không phải là củi. Không có một khoảnh khắc nào để nó trụ trong pháp vị của nó như là củi. Nó không có quá khứ hay vị lai. Quá khứ và vị lai đều bị cắt đứt.” Nếu một người là người đã nhìn thấu tận đáy bản tánh thực sự của mình và có thể nắm bắt được lời giải thích của bước trước đó, thì người ấy sẽ có thể chấp nhận nó ngay cả khi quan điểm được đưa ra khá trực tiếp như thế này.

“Tro ở pháp vị của nó là tro và có quá khứ, có vị lai.” Những dòng ngầm theo sau điều này, “Dù có quá khứ và vị lai, nó cắt đứt khỏi quá khứ và vị lai,” bị bỏ qua. Tất nhiên, tinh thần vẫn như trước. “Tro không phải là tro. Không có một khoảnh khắc nào để nó trụ trong pháp vị của nó như là tro. Nó không có quá khứ và vị lai. Quá khứ và tương lai đều bị cắt đứt.”

“Cũng như củi này, sau khi trở thành tro, không trở thành củi nữa, cũng vậy, một người sau khi chết không sanh trở lại”. Ngài Đạo Nguyên đã thực sự nhai kỹ món này trước khi cho chúng ta ăn. Những ai mù quáng tin rằng có linh hồn thay đổi thể xác, thay đổi chỗ ở và tái sinh sẽ rất ngạc nhiên ở đây. Tuy nhiên, quan điểm đó vẫn vô hại hơn nhiều so với những người hiểu lầm một cách nông cạn loại giáo lý quan trọng này và lầm tưởng các tập “Nghiệp ba thời”, “Quy y Tam bảo” và “Tâm đạo” của Chánh pháp nhãn tạng là giáo lý dựa trên phương tiện [đối với những người có năng lực thấp hơn]. Vì vậy, họ phớt lờ sanh tử, quá khứ và hiện tại, và hoàn toàn rơi vào quan điểm đoạn kiến của ngoại đạo. Ngày nay đôi khi bạn thấy có những người có sự hiểu biết như vậy và được gọi là Đạo sư. Nó làm tôi ớn lạnh sống lưng. Trẻ nhỏ không được phép chơi với những thanh kiếm nổi tiếng của Masamune. Thành thật mà nói, quan điểm vĩnh cửu gần với thực tế hơn nhiều so với quan điểm hư vô.

Chúng ta không nên để họ nói rằng cuối cùng tập Hiện thành công án này chỉ cho thấy một mặt của thực tại. Dù một nhà hùng biện có giỏi đến đâu, người đó cũng không thể diễn đạt hai mặt khẳng định và phủ định cùng một lúc. “Nghiệp của ba thời” và những tập khác đều có giá trị như nhau. Cả hai đều là Chánh Pháp Nhãn Tạng trọn vẹn. Đó là lý do tại sao tôi nói rằng những vị bồ tát trẻ đang thực hành Thiền nên cung kính đọc Chánh Pháp Nhãn Tạng bắt đầu với bất kỳ phần nào mà họ thấy dễ hiểu.

Phần này cũng được viết theo kiểu mỗi bên thể hiện cả hai mặt, dù bề ngoài chỉ thể hiện một nửa. Nếu chúng ta diễn đạt một nửa còn lại thì như thế này: “Củi không có lúc nào trở thành tro. Do đó, củi không biến thành tro. Cũng như củi không biến thành tro, sự sống của một người không trở thành chết”.

Để minh chứng cho thấy đây là một diễn đạt ngắn gọn, chúng ta có thể nhìn vào dòng tiếp theo. “Vì thế, chúng ta không nói rằng sống trở thành chết. Đây là cách xác quyết của Phật pháp.” Người sống không chết. Sinh vật sống tuyệt đối không chết. Chỉ những thứ sắp chết mới chết. Đây không phải là một trò đùa. Đúng rồi. Miễn là bạn còn sống, bạn sẽ không chết, vì vậy đừng lo lắng. Khi chết bạn sẽ không còn sống nữa nên cũng đừng lo lắng về điều đó. Ngay cả khi bạn nghe nói như vậy, bạn vẫn không thể thấy yên tâm sao? Cả sống và chết đều là giáo lý giải thoát khó gặp. Dù bạn có làm nó đẹp hơn thế nào đi chăng nữa, sự sống và cái chết không bao giờ có thể đến được với nhau. Trái lại! Vì ngay từ đầu không có gì chết cả, làm sao nó có thể chết được?

“Cho đến bây giờ, như tôi nghĩ điều đó có nghĩa là những người khác, không sao cả, nhưng sự thật là tôi sẽ chết, tôi không thể chịu đựng được.” Tất nhiên đây là một quan điểm sai lầm. Đây được cho là một trò đùa ngô nghê của một người đến từ tỉnh Tứ Xuyên hoặc nơi nào đó, nhưng có thể pha một trò đùa khi đối mặt với cái chết cũng không tệ. Và cũng không có gì đáng ấn tượng cả. Bài “Tán thán Tu Chứng Nghĩa (Shushogi)” của tôi có bài kệ sau.

Nghiên cứu khoa học nguyên tử

Cuối cùng cũng đã sáng lên,

Những gì ta cho là vật chất

Chỉ là hình thái của chuyển động.

Bất ngờ hơn nữa, quả thực,

Ba nghìn năm về trước,

Trí huệ vĩ đại của Đức Phật: nhân quả

Không có gì ở lõi của nó.

Nên mọi người hãy cùng nhau,

Đừng sợ hãi cái chết;

Hãy bỏ đi sự tìm kiếm thứ gì

Sẽ mang đến hơi thở cuối cùng.

Nếu bạn thấy có ở đó

Cái tôi nào có chết,

Đó chỉ là ảo mộng

Của đôi mắt si mê.

Sau đó, bỏ qua dòng, “Vì lý do này nó được gọi là bất sanh”, tiếp theo chúng ta nói đến, “Chết không trở thành sống. Đây là sự chuyển bánh xe pháp của Phật xác quyết.” Không cần phải nói rằng điều này song song với những gì xảy ra trước đó. Cụm từ “sự chuyển bánh xe pháp của Phật xác quyết” là điều mà chúng ta gọi là một câu thực sự vi tế và kỳ diệu, nhưng nếu chúng ta nói điều đó với ngài Đạo Nguyên, ngài có thể mắng chúng ta vì khen ngợi ngài quá mức. Đó có thể là một cụm từ mà ngài Đạo Nguyên dễ dàng xoay chuyển, nhưng nó có một hương vị tinh tế không thể diễn tả được. Tất nhiên nó có cùng ý nghĩa với “cách xác quyết của Phật pháp” có trước đó.

Vì chết không trở thành sống đã được giải thích đầy đủ nên không cần phải đi sâu vào vấn đề đó nữa. Nhưng chúng ta nên tìm hiểu sâu xa sự thật rằng, giống như những cụm từ đi trước và sau, chúng ta có cấu trúc song song “vì lý do này nó được gọi là bất sanh” và “vì lý do này nó được gọi là bất diệt”. Nó có một hương vị đặc biệt tinh tế. Điều này cũng được viết để mỗi bên thể hiện cả hai mặt. Ngài đã chia toàn bộ và rút gọn lại để chỉ đưa ra một nửa trong mỗi phần. Sự sắp xếp các cụm từ đó tràn ngập pháp lực và lòng từ ái của ngài Đạo Nguyên. Được viết dưới dạng không viết tắt, nó sẽ như thế này: “Chúng ta không nói rằng sống trở thành chết. Đây là cách xác quyết của Phật pháp. Vì lý do này chúng ta nói, ‘Bất sanh, bất diệt.’ Chết không trở thành sống. Đây là sự chuyển bánh xe pháp của Phật xác quyết. Vì lý do này chúng ta nói, ‘Bất diệt, bất sanh.’”

Nói một cách đơn giản, như thế này: “Sống không trở thành chết và chết không trở thành sống. Bởi vậy, mặc dù mọi vật dường như sanh và diệt, nhưng không có gì sinh ra hay chết đi cả.” Không có gì khó khăn. Vấn đề chỉ là liệu người ta có thể chấp nhận sự thật này hay không khi nói rằng, “Ồ, tôi hiểu rồi. Sự việc là như vậy.” Điều này không đủ để hiểu về mặt lý thuyết. Dù bạn hiểu tốt đến đâu về mặt lý thuyết thì vẫn chưa đủ. Đây không phải là một loại nghiên cứu về nguyên lý. Điều cần thiết là bạn phải thực sự mở rộng tầm mắt của mình. Đó là lý do tại sao ngài Đạo Nguyên ở đây cẩn thận sử dụng những cách diễn đạt mà thoạt nhìn có vẻ phi logic. Vì vậy, vì ý nghĩa của hai từ bất sanh và bất diệt là như nhau nên việc chọn từ nào không quan trọng. Tuy nhiên, ngài Đạo Nguyên có lẽ lo ngại về khả năng sau này, một số người trong dòng truyền thừa pháp của ngài sẽ thoái hóa thành học giả. Có lẽ ngài đang đề phòng bằng cách đặt “bất sanh” cùng với “chúng ta không nói rằng sống trở thành chết” và “bất diệt” cùng với “chết không trở thành sống”. Rồi đến, “Sống có thời gian của riêng nó. Chết có thời gian của riêng nó.” Cuối cùng chúng ta đã đến dòng kết thúc phần này của bản văn. Điều gì đến sau đó sẽ tăng thêm sức mạnh cho câu trước. Biểu hiện này có thể được giải thích bởi bất cứ ai. Ý nghĩa rất rõ ràng và có thể hiểu được ngay cả khi không có lời giải thích. Đặc biệt vì nó được theo sau bởi sự ví dụ về các mùa nên bất kỳ ai cũng có thể hiểu được bằng trí óc. Các học giả nghĩ rằng chỉ cần bạn hiểu là đủ, nhưng như tôi đã nói đi nói lại, có một sự khác biệt lớn giữa việc hiểu biết trong đầu và thấu hiểu được thực tại này. Nếu không thấu hiểu được thực tại của sống và chết, mỗi thời gian của riêng nó, bạn không thể có được sự bình an thực sự trong tâm.

Chúng ta hãy xem công án “Lời chia buồn của Đạo Ngô,” tắc 55 trong Bích Nham Lục. Nếu chỉ cần hiểu là đủ thì Đạo sư Đạo Ngô sẽ đưa ra cách giải thích nào đó. Tuy nhiên, vì cuối cùng sự hiểu biết cũng không giúp ích được gì, nên ngài đã dạy với lòng từ bi vô cùng, rằng: “Ta không nói! Ta không nói!”

Thế nên, nếu bỏ đi ngôn ngữ phù hợp và chỉ ra ý nghĩa thiết yếu, đoạn này sẽ đọc như sau: “Tro không những không thành củi mà củi cũng không thành tro. Củi không có một giây phút nào ở trong pháp vị của nó như là củi. Nó cắt đứt quá khứ và vị lai. Tro cũng không có một giây phút nào ở trong pháp vị của nó như là tro. Quá khứ và vị lai đều bị cắt đứt. Con người không những không sinh trở lại sau khi chết, mà cả sự sống của con người cũng không đưa đến cái chết. Sống không trở thành chết và chết không trở thành sống là giáo lý đã định của Phật pháp. Vì lý do này chúng ta nói, ‘bất sanh và bất diệt’. Sống có thời gian của riêng nó, chết có thời gian của riêng nó, ví như mùa đông và mùa xuân, chúng ta không nghĩ rằng mùa đông trở thành mùa xuân, chúng ta không nói rằng mùa xuân trở thành mùa hạ.”

Trên đây là tinh thần của điều ngài Đạo Nguyên nói, nhưng vì ngài sử dụng ngôn ngữ phù hợp nên lời giảng giải của ngài là một lời giảng giải nhẹ nhàng. Vì vậy, một khi bạn đọc và hiểu ý nghĩa thì không có gì khó khăn cả. Tuy nhiên, để thực sự kinh nghiệm thực tại này không phải là điều dễ dàng.

Có vẻ như để giải thoát con người khỏi quan điểm vĩnh cửu, ngài Đạo Nguyên buộc phải nói như trên. Vì vậy, bạn nên dùng những lời này để loại bỏ hoàn toàn lý thuyết về linh hồn bất diệt chứa đựng sự khẳng định về một bản ngã thực chất. Nhưng đừng quá nhiệt tình và rơi vào quan điểm hư vô. Chánh Kiến, không rơi vào chủ nghĩa hư vô (đoạn kiến) hay chủ nghĩa vĩnh cửu (thường kiến), là thứ chỉ xuất hiện sau khi người ta đã chứng ngộ. Điều đó tạo thành nền tảng của việc thực hành Phật đạo. Đó là lý do vì sao Chánh Kiến đứng đầu trong Bát Chánh Đạo.